ABD’nin Rusya ile ticarete aracılık eden finansal kuruluşlara karşı yaptırım başlatabileceğini ortaya koyan başkanlık kararnamesinin ardından Türkiye’nin Rusya’ya giden pek çok ürünün ödeme tahsilatında zorluklar yaşanırken, Rusya’dan alınan petrolün ödemelerinde de gecikmeler görülüyor.
Konu hakkında bilgi sahibi yedi kaynak ödemelerin gecikmesinde ABD’nin Rusya’ya karşı yaptırımlarını genişleten aralık ayındaki kararnamenin etkili olduğunu belirttiler. Kararname, Rusya’nın Ukrayna’daki işgaline kaynak sağlamasını zorlaştırmayı amaçlıyor olsa da petrol ticareti gibi spesifik sektörlerde etkisi görülebiliyor.
İşlemciler, Türkiye’nin yaşadığına benzer sorunların daha önce Rusya’nın Hindistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Çin’de de görüldüğünü, sorunların bu ülkelere petrol sevkiyatını aksattığını belirttiler. Hindistan örneğinde ödeme sorunları petrol arzının bir süreliğine durmasına yol açmıştı.
ABD, Rusya’ya karmaşık yapıda bir dizi ekonomik yaptırım uyguluyor. Washington bu yaptırımlar ile dünyanın en büyük petrol üreticilerinden Rusya’nın uluslararası piyasalara sevkiyatını engellemeden ve ABD’deki akaryakıt fiyatlarının yükselmesine yol açmadan, Rusya’nın petrol gelirlerini azaltmaya çalışıyor.
Rusya, ham petrol ve motorin birlikte bakıldığında Türkiye’nin en çok petrol ürünü ithal ettiği ülke oldu. Düzenleyici kurum EPDK’nın verilerine göre geçen yılın Ocak-Kasım döneminde Rusya’dan 8.9 milyon ton ham petrol ve 9.4 milyon ton motorin ithal edildi.
ÖDEME SORUNLARININ SEBEPLERİ
Dört kaynağın verdiği bilgiye göre son haftalarda yaşanan ödeme sorunları işlemlerin Türk bankalarınca yakın incelemeye alınması ve Rus tarafıyla yapılan işlemlerin “uyum birimleri” tarafından daha sıkı izlenmesi sonucunda meydana geldi.
Petrol sektöründen iki kaynak ödemelerdeki gecikmelerin ham petrol akışını aksatmadığını, az sayıda kargonun geciktiğini belirttiler.
Büyük ölçekli bir Rus petrol şirketinden bir kaynak, iki-üç haftadır Türkiye’den ödeme alamadıklarını ifade etti.
Konu hakkında bilgi sahibi bir Türk kaynak, “Özellikle aralık sonunda devreye alınan yeni yaptırımlar sonrası, Rusya’ya bazı enerji ödemelerinin yapılması zorlaştı. Ödemelerin bir bölümü aksadı, ilk anlaşılan yöntem değiştirilmek zorunda ya da ödemeler ötelenmek durumunda kalındı. Ancak bu süreçte petrol sevkiyatı hep devam etti, kargo bazında ise bazı sorunlar olabiliyor” dedi.
Konu hakkında bilgi veren kaynaklar konunun hassasiyeti ve kamuya açıklama yetkileri olmadığı için adlarının açıklanmasını istemedi.
Petrol sektöründen bir kaynak, “Bu sorunlar aralık ayından sonra ortaya çıktı. Yaptırımların odak noktası petrol ticareti olmasa da rahatsız edici bir durum yarattı. Üretimi aksatıcı bir boyutta değil, ancak her an yeni sorunlar çıkabileceğini bizlere hatırlatıyor” dedi.
Hazine, ödeme sorunları hakkındaki sorulara yorum yapmadı. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Reuters’ın sorularına henüz yanıt vermedi.
Ankara, iki yıldan uzun süre önce başlattığı işgal nedeniyle Rusya’yı eleştirmiş ancak Batılı ülkelerin başlattığı yaptırımlara katılmamıştı. Sadece Birleşmiş Milletler’in yaptırım kararlarıan riayet ettiğini belirten Ankara, savaş boyunca hem Rusya hem de Ukrayna ile yakın ilişkilerini korudu.
Ankara her kadar ABD yaptırımlarının çiğnenmesine izin vermeyeceğini açıklamış olsa da Washington geçen yıl Türk şirketleri üzerindeki baskıyı artırdı. ABD yönetimi hem silah hem de sivil alanda kullanılabilen ürünlerin ihracatı nedeniyle Türk bankaları ve şirketlerine yaptırımlar kapsamına alabileceğini belirtti.
RUSYA İLE TİCARET YAKINDAN İZLENİYOR
Rusya ile Türkiye arasındaki ödeme sorunu, ABD Başkanı Joe Biden tarafından 22 Aralık’ta yayımlanan ve Rusya’nın yaptırımları ihlal etmesine yardımcı olan şirketlerin ABD finansal sisteminden çıkartılması için ABD hükümetine yetki veren kararnamenin ardından başladı.
Kararnamede, ABD’nin yaptırım uyguladığı kuruluşlarla iş yapan banka ve finans kuruluşlarının yaptırımlara maruz kalabileceği belirtiliyor.
Türk ihracatçıları konu hakkında ilk olarak 16 Ocak’ta yakınmış, Kremlin tarafından 1 Şubat’ta yapılan açıklamada ise ABD’nin “agresif baskıları” nedeniyle Türk bankaların Rusya taraflı ödemelerde süreçleri sıkılaştırdığı ifade edilmişti.
Rusya Merkez Bankası Başkanı Elvira Nabiullina da cuma günü yaptığı açıklamada ödeme işlemlerinin sonuçlandırılması ve lojistik alanında Rus şirketlerin yeni sorunlarla karşı karşıya kaldığını ifade etti.
Türk bir bankacı, “Türk bankaları yaptırımlar konusunda son derece titiz ve özenli işlemler gerçekleştiriyor. Bu kapsamda uyum birimleri her türlü işlemi en ince ayrıntısına kadar inceliyor” derken, diğer bir bankacı “Bu konu çok hassas ve bankaların uyum birimleri adeta kuş uçurtmuyor” ifadelerini kullandı.
ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan üst düzey bir yetkili, Türk bankaların Rusya ile yaptıkları işlemleri gözden geçirmesi ve daha sıkı süreçler yönetmesinin memnuniyet verici olduğunu ifade etti.
ABD’li yetkili, “Başkanın yaptırımlar konusunda 22 Aralık’ta genişlettiği yetkiler daha önce de gündeme getirdiğimiz şu konunun altını çizmektedir: Yabancı finansal kuruluşlar, yapılan işlemlerin yaptırımları ihlal etmemesinden ve Rus askeri kuvvetlerine fayda sağlamamasından sorumludur” dedi.
Aynı yetkili, “Geçen yıl Türk ortaklarımızla kapsamlı görüşmeler yürüttük. Yayımlandıktan sonra ocak ayı ticaret verilerini gözden geçireceğiz. Görüşmelerin devam edeceğini düşünüyoruz” dedi.
İKİLİ TİCARETTE HACİM DÜŞÜYOR
Ticaret Bakanlığı’nın öncü dış ticaret verilerine göre Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı Ocak ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 39 düşüşle 631 milyon dolar oldu. Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı 2023 yılının tamamında ise yüzde 16,9 artışla 10.9 milyar olarak gerçekleşti.
Rusya’dan ithalat, ocak ayında yüzde 20,2 düşüşle 4 milyar olurken, 2023 yılının tamamında yüzde 22,5 düşüşle 45,6 milyar dolar oldu.
Türkiye’nin Rusya’dan ham petrol ithalatı ise 2022 yılında yüzde 100’ün üzerinde artışla 12 milyon ton olurken, EPDK verilerine göre 2023 yılı Ocak-Kasım döneminde yüzde 20 düşüşle 8.9 milyon ton oldu. Bu düşüşe rağmen Rusya’dan petrol ithalatı Ukrayna işgali öncesindeki seviyelerin üzerinde gerçekleşti.
Kaynaklar, ödemeler konusundaki asıl sorunların ise petrol dışı ürünlerin ticaretinde görüldüğünü belirttiler.
Konu hakkında bilgi sahibi kaynak, “Özellikle makine ihracatı, sadece askeri ekipmanlarla benzerlik nedeniyle durdu. Askeri ekipmanlara ilişkin yeni statü son yaptımlarla birlikte değişmişti. Yani esas sorun Türkiye’nin alacağı ödemede çıkıyor. Bu da Türk bankaların yaptırımlardan ne kadar yüksek seviyede çekindiğini gösteriyor. Burada sevkiyat olsa da ödeme Rusya’dan gelemiyor. Bankalar bu ödemeleri kabul etmek istemiyor” dedi.
